دروغ گویی نوعی رفتار نادرست است که ممکن است درکودکان مشاهده شود که اگر با اتخاذ روش های درست و سبک فرزند پروری سالم به جلوگیری، مدیریت و کنترل آن نپردازید و اهمیت آن را درک نکنید ممکن است به صورت عادت درشخصیت کودک نهادینه شود که تبعات بسیار منفی خواهد داشت.
این دروغ گویی با دلایل گوناگونی مثل: برای تنبیه نشدن، خیال بافی، از دست ندادن و منافع شخصی و… همراه است که معمولا از سنین پایین شاید دو سالگی آغاز می شود و تا حدود دوازده سالگی ادامه پیدا می کند.
کودکان دروغ گفتن را می آموزند چراکه در سنین کم تر از ده سال هنوز کودک قادر به تشخیص دروغ های کوچک و بزرگ و تبعات منفی آن نیست.
در این مقاله برآنیم که درمورد دروغ گویی درکودکان، علت و درمان دروغگویی کودک، نحوه ی برخورد با کودک، علل بروز این رفتار در دانش آموزان و همچنین جلوگیری از آن توضیح دهیم.
علت دروغگویی در کودکان
لازم به ذکر است برای حل مشکلات سلامت روان و اختلالات رفتاری بهترین راه حل ریشه یابی و یافتن مشکلات پایه‌ای و علت یابی است. هر انسانی ممکن است با توجه به شرایط خود دلایل گوناگونی برای دروغ گفتن داشته باشد اما با توجه به تحقیقات انجام شده به یکسری دلایل مشترک برخوردیم که در ادامه به آن می پردازیم:
ندادن پاسخ منطقی و قابل توجیه به نیازهای کودک
تحقیر کودک به واسطه ی والدین و اطرافیان که ضعف شخصیتی در کودک ایجاد کرده باشد.
برای جلب توجه والدین و اطرافیان
داشتن الگوهای نامناسب مثل والدین دروغگو
سرکوب و تنبیه های شدید و مستبدانه
وجود انتظار بیش از حدتوان او و ترس کودک از انتقاد
درجهت دفاع از خود دربرابر تهاجم شخصیتی از سوی دیگران
خیال بافی و رویاپردازی و گاه، ناتوانی در تفکیک میان واقعیت و خیال
درجهت امتحان دانسته های خود و درصدد دانستن نظر دیگران (مثلا نام رنگی را که میداند تعمدا جابجا بگوید.)
برای فرار از مسئولیت و ترس از تنبیه شدن و عواقب صداقت
حضور درگروه های دوستانه‌ای که دروغ گویی را جذاب تلقی می کنند.
درمان و راه مقابله با دروغ گویی کودک
شناخت دلایل:
باید ابتدا انگیزه، هدف ها، دلائل و مشکلاتی که باعث دروغگویی کودک شده است را بشناسیم.
ارزش راستگویی را به کودک آموزش دهیم:
راستگویی را در مقابل دروغ و مشکلات احتمالی بعدش قرار دهیم، درباره اش به کودک خود توضیح داده، او را به سمت کارهای با ارزش سوق دهیم و نتیجه‌ی درست آن را به کودک نشان دهیم.
۳. به کودک خود آگاهی دهیم:
کودک باید متوجه اشتباه بودن دروغ باشد، پس درمورد دروغ و تبعات منفی احتمالی آن برایش توضیح دهیم و طرز برخورد در موقعیت های مختلف را به او توضیح دهیم تا دروغگویی را با رویاپردازی اشتباه نگیرد.
۴. اجازه ی بیان احساسات به کودک را بدهیم:
بروز احساسات واقعی و آگاهی از احوالات کودک به ما اجازه می دهد از خطر های احتمالی جلوگیری کنیم، رابطه ی صمیمیتری با کودک داشته باشیم و همینطور کودک از روان سالم تری برخوردار باشد.
۵. انعطاف پذیری درمقابل دروغگویی کودک:
چشم پوشی از اشتباهات کوچک و انعطاف والدین در عین وجود قوانین، بسیار حائز اهمیت است. به طوری که از ترس تنبیه شدن و…. جلوگیری می کند و چون کودک احتمال بخشیده شدن را بیشتر میداند، به احتمال کم‌تری خود را مجبور به دروغ گویی مییابد.
۶. توقعات خود را متناسب کنید:
با توجه به توان محدود کودکان، داشتن انتظارات محدود و مطابق با سن بسیار کمک کننده است.
۷. رعایت انصاف:
کودک چون دوست ندارد شخصیتش تحقیر شود و از قبل در مواردی بی انصافی والدین را دیده است، ممکن است تن به دروغگویی دهد.
۸. عفو و بخشش:
زیاده روی در وضع قوانین مستبدانه و آزار دهنده، نبود امکان بخشش و حس نشدن انصاف در بازخوردها، از موجبات دروغ گویی کودکان هستند.
۹. ایمن کردن از مجازات:
تنبیه تنها برای مواردی است که 1- نقش تربیتی داشته باشد و 2- آن اشتباه به صورت تعمدی روی داده باشد.
و حتی در همین موارد هم اگر صداقت وجودداشته باشد باید در تنبیه تخفیف داده شود چرا که کودک برای شکوفایی و سلامت روان نیاز به یک محیط امن دارد.
۱۰. به کودک خود محبت کنید:
محبت و توجه زیاد باعث جلوگیری ار رفتارهایی برای جلب توجه می‌شود همچنین داشتن روابط صمیمی تر به شما کمک می کند از کودک خود بهتر مراقبت کنید و از خطرهای احتمالی پیشگیری کنید.
۱۱. ایجاد محیط سالم:
به دلیل نقش پذیری و تقلید کودکان با الگوی مناسب بودن و ایجاد یک محیط سالم تربیتی و دور کردن از دوستان دروغگو از اینگونه موارد جلوگیری خواهید کرد.
۱۳. هشدار به کودک
هشدار از قبل و تعیین مجازات پیش از روی دادن اشتباه انجام شود. مثلا کودک از قبل بداند که اگر با بزرگترها غیرمحترمانه (با تعریف مشخص) رفتار کند، امکان رفتن به میهمانی خانواده در آخر هفته را از دست خواهد داد.
دروغگویی کودکان دبستانی
اگر دروغ گویی کودک تا سنین دبستان ادامه یابد و او این کار را به عنوان راه حلی برای فرار از مشکلات و مسئولیتها دریابد، حل مساله سختتر شده است چون معمولا در این مرحله کودکان حتی بعد از پی‌بردن به انجام کار نادرستشان سعی می کنند با انداختن تقصیر بر دیگری خود را نجات دهند. در ادامه به بررسی چند راهکار مقابله می پردازیم:
راهکار هایی برای مقابله با دروغگویی کودک دبستانی
جلوگیری از فریاد زدن و تنبیه سریع. چرا که ممکن است کودک از ترس با دروغ های بیشتری روی آورد.
به کودکی که تقصیر را گردن دیگری انداخته، احساسات، حجم ناراحتی، ناحقی و بی عدالتی که شده را تفهیم کرده و این سوال را در ذهن اش ایجاد کنیم که “اگر جای آن کودک بود چه حسی ممکن بود داشته باشد و آیا از این اتفاق راضی می‌بود؟”
سعی در حل مشکل دروغگویی به جای پیدا کردن مقصر داشته باشیم.
کودک را در جهت جبران کار نادرستی که کرده راهنمایی کنیم.
به کودکان دبستانی اطمینان حاصل از راستگویی و اتفاقات مثبت همراه آن را آموزش دهیم و با آرامش و تعامل درست با کودک دروغگو رفتار کنیم.
دروغ گفتن کودکان دبستانی: شش تا هشت سالگی
کودکان سن پنج تا هشت سال نیز، بر اثر دلایل قابل فهمی مثل فشاردرسی و یا انتظارات بیش از توان، ترس از تنبیه یا ناراحتی والدین و….، دروغ هایی قابل اغماض می‌گویند که بهتر است قبل از تنبیه به بررسی علل دروغ کودک خود بپردازیدم
داستان‌های ساختگی
علی‌رغم بلوغ ظاهری، کودک دبستانی شما هنوز هم گهگاه داستان‌های پر شاخ و برگی را سر هم می‌کند. وقتی به شما می‌گوید در کلاس ژیمناستیکش سالتوی سه‌گانه‌ای را روی خرک حلقه انجام داده، ممکن است به این دلیل باشد که او هنوز قادر به تشخیص تفاوت بین واقعیت و خیال نیست، یا ممکن است سعی در جلب توجه شما داشته باشد. اگر تمایل به اغراق دارد و گاهی اوقات داستان‌هایش را آن‌قدر پر آب و تاب می‌کند که تفکیک واقعیت و تخیل در آن کاملا غیرممکن است، شاید مشکل اصلی این است که اعتماد به نفس کافی ندارد و احساس می‌کند باید خودش را بالا بکشد. شاید برای خوب بودن در کاری احساس فشار می‌کند یا فکر می‌کند باید خود را ثابت کند تا توسط یک دسته و گروه خاص پذیرفته شود.
هر دلیلی پشت داستان‌های ساختگی او وجود داشته باشد، مهم است که فرزند خودستای خود را مسخره نکنید. در غیر این صورت، عزت نفس او حتی کمتر می‌شود. به کودکتان نشان دهید او را همان گونه که هست دوست دارید و از دستاوردهای واقعیاش تعریف کنید. در مورد دروغ واقعی، اگر میتوانید گفت‌وگو را از آن منحرف کنید یا با آرامش به کودک خود بگویید که می‌دانید گفته‌هایش حقیقت ندارد و شما او را دوست دارید، حتی اگر آن سالتوی سه‌گانه را انجام نداده باشد. اگر در مقابل شما به شخص دیگری دروغ می‌گوید، او را در جمع رسوا نکنید. در عوض، صبر کنید تا با او تنها شوید، سپس با ملایمت توضیح دهید که می‌دانید دارد دروغ می‌گوید و این که این کار می‌تواند عواقب ناخوشایندی داشته باشد.
برای فهماندن این منظور به او، داستان «چوپان دروغگو» را برایش تعریف کنید، که در آن دروغگویی یک چوپان باعث از دست دادن تمام دارایی‌اش می‌شود. کتاب‌های بسیار زیادی در مورد دروغ گفتن برای کودکان وجود دارد که نشان می‌دهد وقتی صادق نیستیم چگونه احساس گناه در ما ایجاد می‌شود و همه چیز بد و نادرست می‌شود.
به احتمال زیاد وقتی فرزند شما به نهمین سالگرد تولد خود می‌رسد، یعنی وقتی مرز بین واقعیت و خیال برای بیشتر بچه‌ها دیگر مبهم نیست و این داستان‌های ساختگی به گذشته می‌پیوندد.
سرپوش گذاشتن
وقتی فرزندتان اصرار می‌کند او نبوده که در حیاط را باز گذاشته و منجر به ورود گربه به خانه شده است، میداند که کار اشتباهی انجام داده و در تلاش است تا ردپای خود را پاک کند. هدف او جلوگیری از وضعیت ناخوشایند یا مجازات است. بچه‌ها این روش را در سن‌های پایین می‌آموزند و با بزرگ‌تر شدن در آن ماهر می‌شوند.
دروغ‌هایی که برای فرار از تأدیب و تنبیه گفته می‌شود می‌تواند شما را در موقعیت دشواری قرار دهد. اگر وقتی فرزندتان به کار اشتباهی اعتراف کند او را تنبیه کنید، ممکن است تصمیم بگیرد که بهتر بود دروغ بگوید. اما اگر او را متوجه رفتارش نکنید هم آن رفتار تغییری نمی‌کند و اگر کودک دبستانی خود را علاوه بر تنبیه به خاطر تخلف اصلی، به خاطر دروغگویی هم مجازات کنید، وضعیت حتی پیچیده‌تر می‌شود.
چاره این است که بین آسان گرفتن و تنبیه‌گر بودن تعادل ایجاد کنید. طبق یک مطالعه، والدینی که از اصول اخلاقی برای توضیح غلط بودن دروغگویی استفاده می‌کنند، دفعات تحریف حقیقت توسط کودکانشان را کاهش می‌دهند، درحالی‌که والدینی که بچه‌هایشان را به خاطر دروغ گفتن مجازات می‌کنند، ممکن است در واقع این عمل را تشویق کنند. وقتی فرزندتان دروغی را سر هم می‌کند، میتوانید مراحل زیر را دنبال کنید:
آرام باشید: در عوض، از آن به عنوان فرصتی برای آموزش صداقت به او استفاده کنید.
دلیل دروغگویی را بفهمید: وقتی از فرزند خود در سن دبستان می‌خواهید توضیح دهد که مثلاً چرا در مورد در حیاط دروغ گفت، ممکن است اعتراف کند که از ناراحت کردن شما ترسیده است یا نمی‌خواسته به خاطر ورود گربه مقصر شناخته شود.
توضیح دهید که چرا دروغ گفتن اشتباه است: به فرزند خود یادآوری کنید که گرچه مسئولیت بستن در با او بود، اما اشتباهات رخ می‌دهند و بخشیده می‌شوند. از طرف دیگر، دروغ گفتن درباره اشتباهاتشان نیز، غیرقابل قبول است.
روی انگیزه دروغ گفتن تمرکز کنید، نه خود دروغ: به جای این که درمورد دروغش خشمگین و برآشفته شوید، به فرزند خود بگویید که ناراحت شده‌اید، چون او مسئولیت کار خود را به عهده نگرفته است.
در مورد عواقب منطقی، اما نه خیلی سختگیرانه تصمیم بگیرید: به جای تنبیه، به دنبال روش‌هایی باشید که او می‌تواند به جبران اشتباه خود کمک کند. مثلاً در این مورد می‌تواند مرتب کردن تمامی عواقب ورود گربه و نصب توری به درب ورودی را برعهده بگیرد.
به فرزندتان بگویید که در هر حال او را دوست دارید: برای کودک شما سالم و مفید است که در خود وجدان ایجاد کند و از رفتار بدش پشیمان شود، اما شما نمی‌خواهید هر وقت مرتکب اشتباهی شد احساس کند ارج و احترامش پیش شما را از دست می‌دهد، پس به او بگویید که در هر شرایطی دوستش دارید.
دروغ تنبلی
از نقطه‌نظر کودک شما، مسیر مواجهه با کمترین مقاومت این است که آنچه را می‌خواهید بشنوید به شما بگوید: «نه، مشق‌هام تموم شده»، «بله، مسواک زدم» و «نه، سریال تماشا نمی‌کنم!» ممکن است این دروغ‌ها نسبتاً جزئی و بی‌ضرر به نظر برسند، اما عاقلانه است که آنها را نادیده نگیرید، در غیر این صورت ممکن است این برداشت را بکند که صداقت چندان هم مهم نیست. وقتی مچ فرزند خود را در تحریف حقیقت گرفتید، با گفتن این نکته که صداقت چقدر مهم است و یادآوری عواقب دروغ گفتن، به او بفهمانید که دروغ گفتن پذیرفته نیست.
مقابله با دروغ از طریق پرداختن به رفتاری که فرزندتان مخفی می‌کند نیز مهم است. این به معنای انتخاب مجازاتی متناسب با جرم است. به عنوان مثال اگر کودک ابتدایی شما در مورد تکالیف خود دروغ گفته است، به او بگویید که از این پس باید هر شب تکالیف انجام‌‌شدهی خود را به شما نشان دهد.
اگر درمورد بهداشت دهان و دندان تنبلی کرده است، شاید پیشنهاد بررسی کردن دهانش قبل از بیرون رفتن، انگیزهی رعایت بهتر بهداشت دندان را در او ایجاد کند.
اگر هم خطایی مربوط به تلویزیون در میان بوده است، میتوانید او را وادارید که برای تماشای هر برنامه تلویزیونی از شما اجازه بگیرد یا ساعت تماشایش را به شدت محدود کنید.
دروغ اجتماعی
والدین غالباً از این که بچه‌ها چقدر زود مفهوم «دروغ اجتماعی» را درک می‌کنند متعجب می‌شوند. دروغ اجتماعی در بحث ما، دروغ کوچکی است که به گوینده کمک می‌کند تا از آزردن احساسات شخص دیگری خودداری کند.
در سن شش سالگی، فرزند شما ممکن است فقط از روی ادب از کفش‌های یکی از همکلاسی‌هایش تعریف کند یا ناگهان از گفتن این واقعیت به یکی از دوستانش که دیگر مثل او علاقه‌ای به کارتون باب اسفنجی ندارد تردید کند. بدیهی است که مهم است بچه‌ها همدلی را بیاموزند و از رنجاندن دیگران خودداری کنند. اما شما باید مطمئن شوید که فرزندتان تفاوت بین تحریف واقعیت از روی خیرخواهی مثل گفتن «ممنونم. خیلی دوستش دارم!» هنگامی که یک هدیه تکراری دریافت می‌کند، یا گفتن «موهات قشنگ شده» به مادربزرگش که تازه از آرایشگاه آمده است و گفتن دروغی را که می‌تواند به کسی آسیب برساند یا هیچ هدفی جز خودستایی ندارد، می‌فهمد.
به خصوص در مورد دخترها مراقب دروغ‌پردازیی‌هایی باشید که فقط برای مهربان بودن گفته می‌شوند. دخترها غالباً این پیام را از دنیای اطرافشان می‌گیرند که خوب و مؤدب بودن در درجه اول اهمیت است، حتی اگر به معنای صادق نبودن و صداقت نداشتن در مورد احساساتشان باشد.
دخترتان در تلاش برای خوشایند دیگران بودن، ممکن است احساسات شدید خود را پنهان کند و سکوت یا شبکه‌ای از دروغ‌های زیبا را جایگزین آنها کند. برای این که بتواند عزت نفس و قدرت عاطفی پیدا کند، باید یاد بگیرد که برای واکنش‌ها و نظرات خودش ارزش قائل شود و آنها را بدون سرزنش کردن خودش بیان کند. بنابراین اطمینان حاصل کنید که او میداند احساسات، ترجیح و انتخاب‌هایش نه تنها معتبر هستند، بلکه ویژگی‌هایی هستند که او را به طرز دلچسبی از دیگران متمایز می‌کنند. به او کمک کنید تا راه‌هایی برای بیان آنچه واقعاً احساس می‌کند، فکر می‌کند و می‌خواهد، پیدا کند و در عین حال از حق ذاتی دوستانش برای داشتن احساس متفاوت و دوست داشتن چیزهای متفاوت حمایت کند.
فریاد کمک
فرزند شما ممکن است به این دلیل دروغ بگوید که در مدرسه یا در زندگی اجتماعی خود دستپاچه و آشفته شده است و برای مقابله با فشارها به کمک نیاز دارد یا شاید به شدت از ناامید کردن شما بترسد. اگر گمان می‌کنید که او به خاطر یکی از این دلایل شما را فریب می‌دهد، گفت‌وگویی صمیمانه و صریح با او داشته باشید و ترغیبش کنید که در مورد اضطراب و نگرانی‌هایش صحبت کند.
شاید لازم باشد که انتظارات خود را کاهش دهید تا او بتواند در گام‌های کوچک‌تر و قابل کنترل‌تر به موفقیت برسد که باعث افزایش اعتماد به نفسش می‌شود. برای مثال، به جای این که او را برای گرفتن نمره بالا در تمام درس‌ها تحت فشار بگذارید، یک درس را انتخاب کنید و ابتدا روی آن کار کنید.
همچنین به فرزند خود اطمینان دهید که فارغ از این موضوع که چه بگوید یا چه کار کند، همیشه او را دوست خواهید داشت. اگر دروغ گفتن او مزمن شود، ممکن است مشکل عمیق‌تری در میان باشد. در آن صورت، یک مشاور کودک آگاه یا مشاور خانواده می‌تواند به او کمک کند تا به ریشه این مشکل برسد.
علل دروغگویی در دانش آموزان
عوامل مدرسه باید به این موضوع که انسان ها باهم متفاوت‌اند، دارای توانایی ها و استعداد‌های برابر نیستند، هرکدام منحصربه فرد هستند اشراف داشته باشند و انتظارات سختگیرانه و برابر از تمام دانش‌آموزان نداشته باشند، آموزش و پرورش یک جامعه نقش بسیار مهمی در پرورش افرادی با اعتماد به نفس، راستگو، مسئولیت پذیر، ماهر در نه گفتن،کنترل خود و… دارند و باید تمام انتظارات خود را از دانش آموزان بررسی شده و با برنامه ریزی درست اعمال کنند تا مبادا فردی در این بین از فشار درسی، ترس از تحقیر، ترس از تنبیه، نبود اعتماد به نفس و یا داشتن توانایی متفاوت مجبور به دروغگویی در مدرسه شود.
دانش آموزان برای شکوفایی و پرورش نیاز به محیط امنی دارند و باید در کنار مدیر، ناظم، معلم و عوامل مدرسه احساس آرامش، امنیت و خوشحالی داشته باشند تا انگیزهی پیشرفت و تحصیل پیدا کنند و با ایجاد رقابت سالم در جهت پیشرفت خود تلاش کنند.
با نوجوان دروغگو چگونه رفتار کنیم؟
دروغگویی در نوجوانان به دو شکل اتفاق می افتد:
بیان نکردن کل حقیقت یعنی حذف آن
تحریف حقیقت به طوری‌که، گفتن نیمی از آن یا دستکاری‌کردن حقیقت
رفتارهایی از قبیل:
ابتدا خوب گوش کنید، سپس واکنش نشان دهید.
متهم نکنید، زیرک باشید و غیرمستقیم عمل کنید.
به عنوان الگو خودتان هم یک انسان راستگو باشید.
جلوگیری از دروغ گفتن نوجوانان
مفهوم حقیقت را آموزش دهید.
تفاوت بین حقیقت و غیر حقیقت را از همان ابتدا از طریق تمام مواردی که به کودک آموزش می‌دهد مثل کتاب، برنامه کودک، وقت گذراندن و بازی کردن و….. آموزش دهید.
معلم خوبی باشید.
الگوی مناسبی باشید.
رویاها را دروغ گفتن ندانید.
فرق دروغ و رویا وخیال را برای فرزند خود مشخص کنید و اسم دیگری به جزء دروغ بر روی خیال های آنان بگذارید.
باعث دروغگویی نشوید.
با بازخواست سریع و عکس العمل های کوبنده نشان دادن باعث ترس ودروغ گویی می‌شوید.
جریمه دروغگویی با جریمه ی کار نادرست متفاوت است.
به کودک اطمینان دهید که اگر صادق باشد کمتر واکنش نشان می دهید در غیر این صورت دروغ گفتن او مجازاتش را دو برابر می کند و به حرف خود عمل کنید.
راستگویی اش را تحسین و تقویت کنید.
کمک گرفتن از متخصص و مشاور
